Asynchrone motoren

Uit BulkWiki
Share/Save/Bookmark
Ga naar: navigatie, zoeken

Stel een vraag over asynchrone motoren op BulkForum
Stel een vraag over asynchrone motoren op BulkForum



Draaiend magnetisch veld
Asynchrone motor of niet-synchrone motor

De driefasen asynchrone motor heeft verschillende namen:

  • inductiemotor (omdat een "magneet" geïnduceerd wordt in de rotor)
  • driefasen-inductiemotor (omdat de drie fasen een draaiend magnetisch veld opwekken)
  • asynchrone motor (of niet-synchrone motor)
  • draaistroommotor (omdat hij werkt met draaistroom)

Inhoud

Geschiedenis

De ontwikkeling van de asynchrone motor (of niet-synchrone motor) gaat terug naar het werk van Galileo Ferraris, 1885, Michail von Dolivo-Dobrowolsky, 1889, en Nikola Tesla, 1887. Nikola Tesla staat vooral bekend als de uitvinder van de wisselstroomgenerator, de wisselstroomelektromotor de transformator, de inductiemotor en van alle andere belangrijke componenten van het huidige elektriciteitsnet. Zijn grootste verdienste was dat Tesla het wisselstroomprincipe veel verder ontwikkelde en bijna alle benodigde infrastructuur om een betrouwbaar elektriciteitsnet op te zetten zelf uitvond. Na enige tijd was zelfs zijn grote concurrent Edison gedwongen om zijn dure en inefficiënte gelijkstroomsysteem te laten varen en ook op wisselstroom over te gaan.

Nikola Tesla was eerder werkzaam geweest bij de Edison General Electric Company, maar daar kon hij niet overweg met Edison. Tesla kwam na allerlei omzwervingen en teleurstellingen in contact met een ingenieur van de Western Union Telegraph Company die de genialiteit van zijn ideeën inzag en ervoor zorgde dat hij een laboratorium en een beginkapitaal kreeg. Tesla ontwikkelde in iets meer dan een jaar - van april 1887 tot mei 1888 - verschillende motoren voor wisselstroom, waaronder zijn beroemde en geniale (meerfasige) inductiemotor. Een andere naam is de driefasige asynchrone motor. Plus drie verschillende systemen - éénfasig, tweefasig en driefasig - om elektriciteit door middel van wisselstroom te distribueren. Zijn (meerfasige) inductiemotor berustte op het principe van het magnetisch draaiveld, in dit geval opgewekt door twee of meer wisselstromen die uit fase zijn.

Met deze uitvinding werd in één klap een borstelloze motor verkregen die niet alleen efficiënt en simpel en goedkoop te bouwen was, maar die ook nauwelijks kapot kon: de rotor met de lagers waarop hij draait zijn de enige bewegende delen en dus ook de enige die kunnen slijten. Alle andere elektromotoren van die tijd moesten gebruikmaken van inefficiënte glijcontacten (koolborstels) en commutatoren (stroomomkeerders), allemaal onderdelen die gemakkelijk kapot konden gaan en die versleten. Voorts was dit type motor gemakkelijk voor hogere vermogens en hogere spanningen te bouwen en had een constante snelheid. Bijna alle hedendaagse motoren zijn van dit type.

Driefasige elektromotor

De driefasen asynchrone motor of driefasen-inductiemotor is een borstelloze asynchrone elektromotor, gevoed door een 3-fasenwisselspanningssysteem. De motor wordt ook wel draaistroommotor of omgekeerde synchrone motor genoemd.

Een groot voordeel van dit type elektromotor is de onderhoudsvrije (geen koolborstels en commutator) en compacte constructie. Asynchrone motoren worden overal toegepast in de aandrijftechniek en ook bij zware machines en tractie-installaties van treinen, trams, metro's en trolleybussen. Door hun aanloopgedrag (hoge aanloopstroom tot ca. 6 à 8 x nominaal) moeten hier dan wel speciale aanloopschakelingen worden toegepast (aanlooptransformatoren, frequentieregelaars of ster-driehoekschakelingen).

Eenfasige elektromotor

Deze komen ook in het huishouden en de hobbysfeer voor, zoals in wasmachines en bij modelvliegtuigen. In het geval van wasmachines wordt gebruikgemaakt van éénfase-inductiemotoren. Deze motoren bevatten twee al of niet identieke wikkelingen. Eén wikkeling met een in serie geschakelde condensator wordt gebruikt om een faseverschuiving te veroorzaken wat een draaiveld oplevert. Voor de waarde van deze condensator hanteert men de volgende vuistregel: C=50.P waarbij C uitgedrukt wordt in µF en P uitgedrukt wordt in kilowatt (kW). Ook wordt soms een aanloopwikkeling gebruikt. Deze is meerpolig gewikkeld in de stator en kan door middel van een relais bij het starten worden bijgeschakeld. Als de motor op toeren is schakelt het relais de hulpwikkeling weer af.

Asynchrone motoren zijn onder te verdelen in de veel voorkomende kortsluitankermotor (KA-motor) of kooirotormotor, en de sleepringankermotor (SRA-motor) of sleepringrotormotor.

Stator

De stator van een draaistroommotor bestaat uit minimaal drie identieke spoelgroepen. Elke spoelgroep bevat de spoelen van bij elkaar horende polen. De spoelgroepen, ook wel fasewikkelingen genoemd, worden voorzien van dezelfde wisselspanning, maar met faseverschillen van 120 graden. Bij een tweepolige motor, dat wil zeggen één paar polen per spoelgroep, maken de overeenkomende polen in de drie spoelgroepen hoeken van 120 graden met elkaar. Bij een 4-polige motor zijn er twee paar polen per spoelgroep. De hoek tussen de overeenkomende polen is dan 60 graden. Door het faseverschil tussen de spoelgroepen bereiken de polenparen na elkaar hun maximale magnetische veld. Daardoor ontstaat er een draaiend magnetisch veld, draaiveld genoemd.

Fasewikkelingen kunnen in ster of in driehoek worden aangesloten. Bij de sterschakeling zijn de 3 fasewikkelingen op één punt (het sterpunt) aan elkaar gekoppeld. Kijkend vanuit 2 fasen van het voedende net staan er in feite 2 wikkelingen in serie. Dit betekent dat de spanning per wikkeling lager is dan de spanning tussen 2 fasen van het voedende net. Bij de driehoekschakeling staat iedere fasewikkeling tussen 2 fasen van de aangesloten draaistroom wisselspanning. Dan wordt dus per wikkeling wel de volledige fasespanning aangelegd. Het verschil in deze aansluitmogelijkheid kan worden benut bij het aanlopen van een asynchrone draaistroom motor. Bij de ster-driehoekschakeling worden bij het aanlopen allereerst de wikkelingen in ster geschakeld en na enige tijd in driehoek. Door de aanvankelijke serieschakeling zal de aanloopstroom van de motor aanzienlijk worden gereduceerd. Deze omschakeling kan handmatig worden gedaan of door middel van een ster-driehoekautomaat.

Rotor

Het draaiende gedeelte (de rotor of het anker in het geval van de asynchrone kooirotormotor), bestaat uit een kooi van grote staven die aan de uiteinden zijn kortgesloten door een grote ring. (vandaar kortsluitankermotoren). De ruimte tussen de kooi is opgevuld met een weekijzerpakket. In de staven lopen zeer grote stromen die tegen het statorveld in een tegenveld opwekken waardoor de rotor gaat draaien.

Slip

De rotor probeert dit draaiveld te volgen (volgens de wet van Lenz probeert de rotor het draaiveld te ontwijken door mee te draaien in de richting van dit draaiveld). In tegenstelling tot de synchrone motor, blijft de draaisnelheid van de rotor achter bij die van de stator. Daarom spreekt men hier van een asynchrone motor. Het verschil in draaisnelheid tussen de rotor en de stator wordt de slip genoemd. Een asynchrone motor kan niet werken zonder slip. Het is namelijk de slip die de rotorfrequentie bepaalt. Zonder slip is de rotorfrequentie nul. De rotorfrequentie is de draaiveldfrequentie minus het rotortoerental. Er moet stroom (en daarmee veld) worden opgewekt in de rotor om een veld op te wekken tegenwerkend ten opzichte van het statorveld, anders kan de asynchrone motor niet draaien. Bij het aanzetten van de asynchronemotor is de rotorfrequentie maximaal.

Slip wordt berekend met de volgende formule:

g = nr/ns
(of ook wel g = (1-nr/ns)x100%)

met:
g = slip in facor of %
nr = toerental rotor in omw/min
ns = toerental stator in omw/min

Motorbedrijf

Als de rotor langzamer draait dan het draaiveld, is de slip positief. Als rotor en draaiveld even snel gaan is de slip 0. Staat de rotor stil, maar is het draaiveld in beweging dan is de slip 1. Als de slip hoger dan 1 is, draait de rotor in tegenovergestelde richting van het draaiveld. Dit heet 'tegenstroomremmen'. Een positieve slip kost elektriciteit: hoe hoger de slip, hoe hoger het stroomverbruik.
De slip wordt soms uitgedrukt als: Slip

Generatorbedrijf

Om een motor af te remmen moet de rotor sneller draaien dan het draaiveld. De slip is nu negatief. Een negatieve slip wekt elektriciteit op: hoe hoger de negatieve slip, hoe meer stroom er wordt opgewekt. Dit principe wordt gebruikt bij het elektrodynamisch remmen bij bijvoorbeeld treinen. Als de opgewekte energie niet kan worden teruggevoerd, zal deze verbruikt worden in remweerstanden.

Daarnaast worden asynchrone motoren als asynchrone generator in bepaalde type windturbines gebruikt voor het opwekken van elektriciteit. Voorwaarde hierbij is wel dat de windturbine altijd gekoppeld moet zijn aan het elektriciteitsnet, omdat er anders geen draaiveld (dus geen magnetisch veld) aanwezig is.

Toerental

Het toerental van een draaistroommotor wordt (bij motorbedrijf) bepaald door de frequentie van de driefasenspanning. Met een frequentieregelaar kan, binnen zekere grenzen, elke gewenste frequentie van 10% tot 200% van 50 Hz en daarmee elk gewenst toerental ingesteld worden.

Een nadeel is dat bij hogere frequentie de verliezen in de motor steeds groter worden omdat het ontwerp van de motor optimaal is bij slechts een beperkt frequentiegebied. Nadeel is ook dat bij toerentalreductie onder nominaal ook de koeling van de op de motoras geplaatste ventilator afneemt. Dit kan weer opgelost worden door extra koelcapaciteit aan te brengen.

Overigens wordt met de frequentieregelaar niet alleen de frequentie maar ook meteen de spanning verhoogd of verlaagd (evenredig met de frequentie). Het werkelijke toerental n wordt mede bepaald door het aantal polen van de statorwikkeling, immers n = (f*60)/p waarbij f de netfrequentie is en p het aantal poolparen. In de USA met een netfrequentie van 60 Hz zullen alle Europese motoren dus sneller draaien. Echter de constructie van het blikpakket (statorijzer) in de motor van Europese en Amerikaanse e-motoren is verschillend, de Amerikaanse varianten zijn compacter. Door de hogere netfrequentie is de magnetiseertijd 20% korter dan bij 50 Hz. Daardoor is bij een even sterk magneetveld minder statorijzer nodig.

Het polental is uiteraard steeds even (een noordpool kan niet zonder zuidpool). Veel voorkomende (synchrone)toerentallen zijn 3000 toeren per minuut (twee polig), 1500 toeren per minuut (vierpolig), 1000 (zespolig) enz....(op basis van 50 Hz.)

Verschillende pooltallen en frequenties geven dus volgende toerentallen voor het draaiveld:

Pooltal Poolparen nsync 50 Hz nsync 60 Hz
2 1 3000 min-1 3600 min-1
4 2 1500 min-1 1800 min-1
6 3 1000 min-1 1200 min-1
8 4 750 min-1 900 min-1

Elektromotoren hebben dus een vast toerental bij 50Hz voedingsspanningfrequentie is het synchroontoerental dus 3000, 1500, 1000 of 750 omw/min. In de aandrijftechniek, wordt het aan te drijven werktuig dus aangedreven met een vast toerental als boven genoemd. Het werktuig verlangt een ander toerental. Wel of niet door het proces vereist of verlangd.

Het toerental van de elektromotor kan door de volgende wijze aangepast worden:

  1. D.m.v. mechanische opties
    1. Door het toerental aan te passen d.m.v. een v-snaar. Op de motor en werktuig wordt een poelie gemonteerd. Door de diameterverhouding tussen motor en werktuig kan het toerental aangepast worden,
    2. door het gebruik te maken van een tandwielkast. De verhouding van de tandwielen bepaalt uiteindelijk het uitgaande toerental
  2. D.m.v. conventioneel elektrische opties
    1. de motor kan in plaats van een wikkeling uitgevoerd worden met twee wikkelingen, b.v. 2-polige wikkeling en een 6 polige wikkeling. Dus de verhouding van het pooltal is dan 1:3. Nadeel is dat meer ruimte in de motor nodig is en dus de motor groter en duurder wordt dan bij een enkele wikkeling.
    2. Door het gebruik van een Dahlander-wikkeling. Dit is een wikkeling, die ook twee-toerentallen tot stand brengt, echter alleen mogelijk is met een toerentalverhouding van 1:2. In dit geval is ook een grotere motorbehuizing nodig. Voor de tijd dat er frequentieregelingen bestonden (1980) werd er veel gewerkt met de Dahlandermotor. Dit is een motor met twee poolparen en dus twee snelheden die zich verhouden als 1:2. Hier wordt een speciale wikkeling toegepast die over meerdere poolparen wordt verdeeld. De wikkelingen worden naar buiten gebracht op de klemmenplaat. De nominale toerentallen zijn dus : 3000/1500 ; 1500/750; 750/375
    3. Er is nog een mogelijkheid tot drie toerentallen. In dit geval wordt er naast de Dahlanderwikkeling, nog een derde wikkeling ingevoegd.
    4. D.m.v een frequentieregelaar. Optie 1 en 2 zijn vanaf de begin jaren 80 steeds meer vervangen door de frequentieregelaar.

Het principe waarop men werkt is de frequentie aanpassen om de snelheid te regelen: rotorsnelheid

Waarbij:

  • nr = Rotorsnelheid dus de snelheid van de motoras
  • ns = Statorveldsnelheid, deze wordt nu opgedrongen door de frequentieregelaar
  • g = De slip (snelheidsverschil tussen stator en rotor om koppel te produceren)
  • f1 = De nieuwe frequentie door de frequentieregelaar
  • p = Aantal poolparen, een constante dus (conventioneel is dit 2, dus bij een 4-polige motor)

M.a.w. als de frequentie gewijzigd wordt kan het uitgaande toerental ook gewijzigd worden en dat wel traploos van 10% tot 200% van het nominale toerental, welke in alle voorgaande gevallen niet mogelijk is. Die traploze toerentalregeling wordt gedaan d.m.v. een frequentieregelaar. De treinstellen van het type VIRM van de Nederlandse Spoorwegen worden aangedreven door asynchrone draaistroommotoren, waarbij het toerental wordt afgeregeld door middel van frequentieregelaars.

Kenplaatje

Voorbeeld van een kenplaatje van een asynchrone motor :

Mot 3~ 50/60Hz IEC34 IP54
MT90L24-4
1.5 / 50 kW 1420 / 1710 tr/min
380-420 / 440-480 V - Y 3.7 / 3.6 A
220-240 / 250-280 V - Δ 6.4 / 6.3 A
cos φ = 0.75 / 0.78

Aansluiting

Aansluitklemmen. In het zwart: de interne wikkelingen.
Aansluitklemmen. In het zwart: de interne wikkelingen.  
Steraansluiting
Steraansluiting  
Driehoekaansluiting.
Driehoekaansluiting.  
Links: aansluiting in ster. Rechts: aansluiting in driehoek. /gallery
Links: aansluiting in ster. Rechts: aansluiting in driehoek. /gallery 
Aandrijfriemen
Riemaandrijving op een Clémen]-motorfiets uit 1908. De ketting diende voor het "aanfietsen"
Riemaandrijving op een Clémen]-motorfiets uit 1908. De ketting diende voor het "aanfietsen"  
Leren aandrijfriem aan elektromotor
Leren aandrijfriem aan elektromotor  
Om de riem te kunnen vervangen ontbreekt bij deze Raleigh uit 1902 de rechter spatbordsteun
Om de riem te kunnen vervangen ontbreekt bij deze Raleigh uit 1902 de rechter spatbordsteun  
getande riem, zorgt voor een synchrone overbrenging
getande riem, zorgt voor een synchrone overbrenging